पित्त मूत्राशय हा तुमच्या यकृताखाली एक लहान नाशपातीच्या आकाराचा अवयव आहे जो पित्त साठवतो आणि सोडतो. पित्ताचे खडे हे किडनी स्टोनपेक्षा वेगळे असतात. कारण, ते कॅल्शियमऐवजी कोलेस्टेरॉलपासून बनवले जाते. त्यामुळे त्याची लक्षणेही वेगळी असतात. त्याला पित्ताशयाचा खडा असेही म्हणतात. पित्ताच्या आत कोलेस्टेरॉल आणि बिलीरुबिनचे प्रमाण जास्त असते आणि पित्त क्षारांचे प्रमाण कमी असते तेव्हा पित्ताशयामध्ये पित्ताशयात खडे तयार होतात. तसे, हा अवयव स्वतःच या गोष्टी काढून टाकतो, परंतु जेव्हा ते तेथे जमा होतात तेव्हा ते दगड बनते.
पित्त हे तुमचे यकृत बनवणारे द्रव आहे जे तुम्ही खात असलेल्या अन्नातील चरबी पचवण्यास मदत करते. पित्ताशयातील खडे हे घन कण आहेत जे पित्ताशयामध्ये तयार होतात, यकृताच्या खाली स्थित एक लहान अवयव. पित्तामध्ये कोलेस्टेरॉल तसेच इतर अनेक रासायनिक द्रव्ये असतात. या सर्वांमध्ये असमतोल निर्माण झाल्यास पित्ताशयात खडे तयार होतात असे मानले जाते. बहुतेक वेळा पित्तामधील कोलेस्टेरॉलची पातळी खूप वाढते आणि या अतिरिक्त कोलेस्टेरॉलचे खडे तयार होतात. हे खडे वेगवेगळ्या आकाराचे असू शकतात; वाळूच्या दाण्यापासून गोल्फ बॉलच्या आकारापर्यंत.
पित्ताशयातील खड्यांची लक्षणे :
पोटात तीव्र वेदना. या वेदना पोटातून उजव्या खांद्याकडे किंवा पाठीकडे जातात. जेवल्यानंतर किंवा काही खाल्ल्यानंतर विशेषतः चरबीयुक्त (तेल-तूप असणारे) पदार्थ खाल्ल्यानंतर या वेदना वाढतात. पोटात टोचल्यासारखे किंवा कळ येऊन दुखते किंवा मध्यम तीव्रतेचे पण सतत दुखते. दीर्घ श्वास घेतल्यावर वेदना वाढतात. छातीत दुखते. छातीत जळजळ होते, अपचन पोटात वात धरतो. पोट सतत फुगल्यासारखे वाटते. मळमळ, उलट्या, ताप येतो. पोटात विशेषतः वरच्या भागात उजव्या बाजूला हात लावल्यावर दुखणे. शौचाचा रंग फिका किंवा मातकट दिसतो.
अचानक आणि तीव्र वेदना: हे विशेषत: वरच्या उजव्या ओटीपोटात किंवा स्तनाच्या हाडाच्या खाली तसेच पोटाच्या मध्यभागी होते. वेदना काही मिनिटांपासून कित्येक तासांपर्यंत टिकतात. पाठदुखी: या वेदना उजव्या खांद्यावर किंवा पाठीसंबंधीत असू शकतात. मळमळ आणि उलट्या: अनेकदा पोटदुखीसोबत असतात ही लक्षणे जाणवतात. कावीळ: त्वचा आणि डोळे पिवळसर होऊ शकतात. ताप आणि थंडी वाजून येणे: हे संक्रमण झाल्याचे सूचित करू शकतात, ज्यासाठी त्वरित वैद्यकीय मदत घेणे आवश्यक आहे.
पित्ताशयातील खड्यांची कारणे :
अतिरिक्त कोलेस्टेरॉल: जेव्हा यकृत हे पित्त विरघळू शकते त्यापेक्षा जास्त कोलेस्टेरॉल उत्सर्जित करते, तेव्हा अतिरिक्त कोलेस्ट्रॉलचे क्रिस्टल्स आणि पुढे जाऊन खडे बनू शकतात. बिलीरुबिन प्रमाण अधिक असणे: लिव्हर सिऱ्होसिस, पित्त मार्गाविषयक संक्रमण आणि काही रक्त विकार यांसारख्या परिस्थितींमुळे यकृत खूप जास्त प्रमाणात बिलीरुबिन तयार करते, ज्यामुळे पित्ताचे खडे तयार होतात.
जोखमीचे घटक कोणते? :
वय: 40 पेक्षा जास्त वय असलेल्या लोकांना याचा जास्त धोका असतो. लिंग: पुरुषांपेक्षा स्त्रियांना पित्ताशयातील खड्यांची शक्यता अधिक असते. वजन: लठ्ठपणा हा एक जोखमीचा घटक ठरत आहे. आहार: जास्त चरबीयुक्त आहार, आहारातील उच्च कोलेस्टेरॉल तसेच कमी फायबरयुक्त आहार हा पित्ताशयातील खड्यांच्या निर्मितीस कारणीभूत ठरतो. कौटुंबिक इतिहास: कौटुंबिक इतिहासामुळे पित्ताशयाच्या खड्यांचा धोका वाढतो. वैद्यकीय परिस्थिती: मधुमेह, यकृताचे आजार आणि काही रक्त विकार हे पित्ताशयातील खडे तयार होण्यास कारणीभूत ठरु शकतात.
उपचार काय कराल?
औषधोपचार: कोलेस्टेरॉलचे खडे विरघळण्यासाठी काही ठराविक औषधे (Ursodeoxycholic acid) लिहून दिली जातात, मात्र हे दरवेळी प्रभावी ठरतीलच असे नाही. शस्त्रक्रिया: लक्षणात्मक पित्ताशयाच्या खड्यांसाठी सर्वात सामान्य उपचार म्हणजे पित्ताशयाची शस्त्रक्रिया, पित्ताशय काढून टाकणे. हे सहसा कमीतकमी हल्ल्याच्या लेप्रोस्कोपिक शस्त्रक्रियेद्वारे केले जाते. अत्यंत दुर्मिळ आणि कठीण प्रकरणांमध्ये खुल्या पद्धतीने शस्त्रक्रिया करावी लागते. अतिरिक्त प्रक्रिया: काही प्रकरणांमध्ये, पित्त नलिकेत गेलेले दगड काढण्यासाठी एंडोस्कोपिक रेट्रोग्रेड कोलॅन्जिओपॅन्क्रिएटोग्राफी (ERCP) सारख्या प्रक्रियेची आवश्यकता भासू शकते. पित्त मूत्राशय काढून टाकण्याच्या शस्त्रक्रियेपूर्वी हे करणे आवश्यक असते.
याकडे दुर्लक्ष करु नका
पित्ताशयातील लहान खडे हे पित्त नलिकेत घसरणे आणि अडथळा निर्माण करणे किंवा स्वादुपिंडाचा दाह यांसारख्या गुंतागुंत निर्माण करू शकतात. म्हणून, अनेक लहान पित्ताशयातील खड्यांचे निदान होताच वैद्यकिय सल्ला घेणे आवश्यक आहे. पित्ताचे खडे आणि किडनी स्टोन हे भिन्न आहेत आणि त्यांच्यावरील उपचार देखील वेगवेगळे आहेत. मधुमेह असलेल्या रुग्णांमध्ये, पित्ताशयाच्या संसर्गासारख्या गुंतागुंत होण्याची शक्यता अधिक असते म्हणून वेळीच उपचार करणे आवश्यक आहे.
पित्ताशयावरील खड्यांबाबत जागरुकता वाढवणे हे वेळीच निदान आणि उपचारांसाठी आवश्यक आहे, गुंतागुंत टाळण्यासाठी आणि बाधित व्यक्तींच्या जीवनाची गुणवत्ता सुधारण्यास याची मदत होते. पित्ताशयाच्या खड्यांची लक्षणे आढळल्यास तपासणी आणि योग्य उपचारांसाठी त्वरित वैद्यकिय सल्ला घ्यायला विसरु नका.
